قرارداد هوشمند چیست و چه کاربردهایی دارد؟
قراردادهای هوشمند (Smart contracts) توافق نامه‌هایی هستند که به صورت کد بین سازنده قرارداد و گیرنده، در بلاک چین نوشته می‌شوند و از همین منظر نیز غیر قابل تغییر و همچنین غیر قابل برگشت هستند. از مهم‌ترین مزایای شبکه های بلاک چینی اتوماتیک سازی وظایفی است که به طور سنتی به یک واسطه به عنوان شخص ثالث نیاز دارند. به عنوان مثال، فرآیند انتقال وجه از فردی به فرد دیگر به دخالت یک بانک نیازمند است اما به لطف یک قرارداد هوشمند این تراکنش می‌تواند به صورت خودکار اتفاق بیفتد. تنها چیزی که لازم است این است که دو طرف بر سر شرایط یکسانی به توافق برسند.
وب‌سایت اتریوم، قراردادهای هوشمند را با یک ماشین فروش مقایسه می‌کند. ماشین‌های فروش خودکار به این دلیل ایجاد شده‌اند که بدون نیاز به حضور یک شخص واقعی برای تحویل کالا و دریافت پول، یک فروشنده محصولی را در اختیار کاربر قرار دهد. قراردادهای هوشمند هم تقریبا همین هدف را دنبال می‌کنند، اما با گستره‌ای بسیار وسیع‌تر.
قراردادهای هوشمند در طول زمان پیشرفت چشمگیری کرده‌اند. این کدهای بلاک چینی کار خود را با عبارات ساده if-then شروع کردند که یک برنامه نویس می‌تواند ایجاد و پیاده سازی کند. با این حال، کسانی که دانش برنامه نویسی دارند محدود هستند و از زمان آغاز به کار، توسعه دهندگان قراردادهای هوشمند را طوری ساخته‌اند که می‌توان آنها را بدون نیاز به دانش کدنویسی اجرا کرد. امنیت یک قرارداد هوشمند با زبان‌های برنامه نویسی مختلف افزایش می‌یابد.
قراردادهای هوشمند چگونه کار می‌کنند؟
قراردادهای هوشمند را به صورت دستور شرطی «if-then» در نظر بگیرید. اگر انتظارات یکی از طرفین قرارداد برآورده شود، آن توافقنامه به صورت خودکار اجرا می‌شود. فرض کنید فردی قصد خرید ۱۰۰ گرم طلا را دارد. این خریدار وجه خود را در یک قرارداد هوشمند قفل می‌کند که پس از تحویل می‌تواند تایید شود. هنگامی که طلا فروش ۱۰۰ گرم طلا را تحویل دهد، وجوه پرداخت شده توسط خریدار بلافاصله آزاد می‌شود. با این حال اگر طلافروش بدقولی کند و تحویل طلا از تاریخ موعود هم بگذرد، پول به مشتری برگشت داده می‌شود.
البته مثال بالا تنها یکی از مزایای استفاده از قرارداد هوشمند بود. قراردادهای هوشمند را می‌توان طوری برنامه‌ریزی کرد که بتوانند جایگزین دستورات دولتی و سیستم‌های خرده‌فروشی شوند. علاوه بر این، قراردادهای هوشمند به طور بالقوه نیاز به آوردن برخی اختلافات به دادگاه را برطرف می‌کنند و باعث صرفه جویی در زمان و هزینه طرفین می‌شوند.
در شبکه اتریوم، قراردادها به زبان برنامه نویسی Solidity نوشته می‌شوند؛ در واقع قوانین و محدودیت‌های قراردادهای هوشمند اتریوم در کد شبکه گنجانده می‌شوند تا هیچ فردی نتواند آن قوانین را دستکاری کند. یک قرارداد هوشمند تنها در صورتی می‌تواند اجرا شود که همه شرکت کنندگان در مورد آن توافق کرده باشند و قرارداد را امضا کنند.
اسمارت کانترکت ها را می‌توان به چند مرحله تقسیم کرد:
- یک قرارداد هوشمند نیاز به توافق بین دو یا چند طرف دارد.
- پس از ایجاد، طرفین قرارداد هوشمند می‌توانند در مورد شرایط توافق کنند.
- این تصمیم در قرارداد هوشمند نوشته می‌شود، سپس رمزگذاری شده و در شبکه بلاک چین ذخیره می‌شود.
- پس از تکمیل قرارداد، تراکنش بر روی بلاک چین مانند هر معامله دیگری ثبت می‌شود سپس تمام نودها آن را بررسی می‌کنند.
کاربرد قراردادهای هوشمند چیست؟
مواردی که در بالا ذکر شد کوچکترین مزایای قراردادهای هوشمند بودند و کاربرد این توافق‌نامه‌ها از این هم فراتر می‌رود؛ در ادامه به معرفی چند کاربرد قرارداد هوشمند می‌پردازیم:
- هویت دیجیتال
در آینده که دنیا بیشتر به سمت فناوری بلاک چین پیش می‌رود، هویت افراد توکنیزه خواهند شد. در واقع هویت هر فرد در یک بلاک چین غیرمتمرکز، به صورت امن نگه داشته می‌شود. به عنوان مثال اگر کاربری بخواهد در شبکه‌های اجتماعی عضو شود و یا برای گرفتن وام مدارکی را به یک بانک بفرستد، می‌تواند از اطلاعات هویتی ثبت شده خود در بلاک چین استفاده کند.
همچنین این قابلیت در معاملات بانک ها و سایر موسسات مالی نیز کاربرد فراوانی خواهد داشت. فرد می‌تواند مدارک مورد نیاز و اطلاعات هویتی خود را برای یک موسسه مالی ارسال کند.
- کاربرد قرارداد هوشمند در بخش مشاور املاک
در دنیای سنتی، مشاورین املاک یکی از مهم‌ترین طرفین معامله برای خرید و فروش یک ملک، زمین و… هستند. مالک یک خانه برای انجام امور پیچیده معامله یک ملک مانند کارهای اداری و یافتن خریدار به مشاورین املاک اعتماد می‌کند. با این حال توجه داشته باشید که این افراد پورسانت قابل توجهی از قیمت فروش خانه را می‌گیرند.
یک قرارداد هوشمند می‌تواند جای یک کارگزار املاک را بگیرد و فرآیند انتقال خانه را ساده‌تر کند و در عین حال اطمینان حاصل کند که این فرآیند حتی بدون یک واسطه، به همان اندازه ایمن است.
تصور کنید سند خانه شما در بلاک چین اتریوم توکن شده است. اگر آماده فروش آن هستید، باید با فردی که قصد خرید خانه شما را دارد یک قرارداد هوشمند ایجاد کنید. آن قرارداد تا زمانی که وجوه خریدار به صورت کامل برای شما ارسال نشوند، سند را در امان نگه می‌دارد و تنها پس از دریافت وجه توسط شما اجرا می‌شود.
در این شرایط دیگر فروشنده مجبور نیست مبلغی را به واسطه پرداخت کند و خریدار خانه را خیلی زودتر از حالت سنتی دریافت می‌کند.
- کاربرد قراردادهای در زنجیره تامین
مسلماً یکی از محبوب‌ترین موارد استفاده از فناوری بلاک چین و قراردادهای هوشمند در زندگی روزمره زنجیره تأمین است.
فروشگاه‌های مواد غذایی، انبارهای اداری، کشاورزان و غیره، همگی در زنجیره تامین جایگاه ویژه‌ای دارند. اما اجرای فرآیند تامین غذا برای پیگیری محصول و پرداخت‌ها، به دخالت شرکت‌‌ها نیازمند است. قراردادهای هوشمند می‌توانند تمام بخش‌های زنجیره تامین را خودکار کنند.
به عنوان مثال فرض کنید یک فروشگاه مواد غذایی قصد دارد از یک قاره دیگر چندین کیلو سیب تحویل بگیرد و هزینه آن را نیز پرداخت کرده است. کوچک ترین خطای انسانی می‌تواند در این فرآیند اثرگذار باشد. ممکن است در طول مسیر چندین کیلو سیب از باکس‌های خود پرت شوند و یا حتی کارگران به دروغ بگویند که همه آنها به مقصد رسیده‌اند. تا زمانی که محموله به فروشگاه مواد غذایی برسد مشخص نیست که چه کسی در این مراحل دچار اشتباه شده است.
با قراردادهای هوشمند هر مرحله از فرآیند به صورت خودکار بررسی شده و تیک زده می‌شود. سرقت در زنجیره تامین یک مشکل بزرگ است که سالانه 35 میلیارد دلار برای کشوری مثل آمریکا هزینه ساز است. با این حال خریدار می‌تواند قرارداد هوشمند را به گونه‌ای تنظیم کند که تا زمانی که مقدار دقیق سیب‌های ذکر شده در قرارداد نرسیده باشند، مبلغ پرداختی آزاد نشود.
سخن پایانی: معایب قراردادهای هوشمند
اگرچه قراردادهای هوشمند از نظر تئوری بسیار عالی هستند، اما معایبی نیز دارند. از آنجا که این توافق نامه‌ها در شبکه های بلاک چینی توسط انسا‌ن‌ها نوشته می‌شوند احتمال خطای انسانی وجود دارد. علاوه بر این مشکل مقیاس پذیری در شبکه های بلاک چینی چالش بعدی است. مقیاس پذیری در بلاک چین به معنای سرعت پردازش تراکنش ارزهای دیجیتال در واحد زمان است و این موضوع برای برقراری قرارداد هوشمند بسیار مهم است. پروژه‌هایی مانند اتریوم 2.0 شبکه‌هایی هستند که به دنبال حل این مشکل هستند.
